Wat te doen bij deontologische dilemma's?
Bent u actief als psycholoog en krijgt u te maken met een delicate of problematische situatie? Soms leidt dit tot een deontologisch dilemma. Diverse pistes kunnen u helpen bij het vinden van een passend antwoord:
Mogelijke stappen bij deontologische dilemma’s
Algemene principes voor het nemen van ethische beslissingen
Beroepsautonomie en verantwoordelijkheid van de psycholoog
Wanneer is er sprake van een deontologisch dilemma?
Mogelijke stappen bij deontologische dilemma’s
Als psycholoog komt u elke dag in aanraking met menselijke thema's. Dat is boeiend, maar vaak ook complex en soms verwarrend. Bepaalde problemen kunnen u zelfs onoplosbaar lijken. Onderstaande stappen kunnen u helpen bij deontologische dilemma's:
Raadpleeg de deontologische code
Uw inschrijving is verbonden aan de deontologische beroepscode voor psychologen. Die biedt u de mogelijkheid om de gegrondheid van uw acties af te zetten tegen de normen die de wetgever oplegt. Zo dient u:
- Niet alleen de voorschriften uit de code te kennen en na te leven
- maar ook, naar analogie, de algemene principes van waardigheid, integriteit en discretie eigen aan het beroep van psycholoog
Doorloop onze webrubriek “Deontologische vragen & antwoorden”
Tal van erkende psychologen contacteerden ons reeds met hun ethische vragen. De vaakst gestelde vragen en hun antwoorden bundelen we systematisch op onze website (onder de vorm van FAQ’s). Deze FAQ’s updaten we regelmatig in functie van nieuwe of aanvullende details.
Weet wel dat de antwoorden die deze FAQ’s bevatten van algemene aard zijn en bovendien juridisch onderbouwd. Ze hebben als doel toelichting te geven bij de code. Zo worden bijvoorbeeld de concepten of wetten vermeld in de code in detail uitgelegd. Houd echter steeds in het achterhoofd dat deze informatie geen adviesfunctie heeft en in geen geval het overleg met collega’s vervangt.
Raadpleeg uw collega's
Raadpleeg uw collega-psychologen, bijvoorbeeld in supervisie of intervisie.
Dit aspect wordt expliciet voorgeschreven in artikel 36 van de deontologische code. Het spreekt voor zich dat u hierbij het beroepsgeheim moet respecteren. Het beroepsgeheim staat ook centraal bij de volgende actiepunten (4 en 5).
Contacteer een gespecialiseerde instanties
Op de pagina wegwijzer kunt u meer informatie terugvinden.
Contacteer uw beroepsorganisatie
Ook uw beroepsorganisatie kan u bijstaan bij deontologische problemen. De erkende federaties zijn APPpsy, UPPsy en BFP. Over het algemeen worden enkel vragen van aangesloten leden behandeld.
Algemene principes voor het nemen van ethische beslissingen
Vaak geraakt een situatie opgehelderd na het inwinnen van advies van collega’s of andere instanties. Echter, in sommige gevallen lijkt geen enkele oplossing 100% ideaal. Houd daarom steeds de volgende algemene principes in het achterhoofd:
- Het belang van de patiënt: plaats altijd het belang van uw cliënt voorop, binnen de grenzen van wat de wet voorschrijft. Dit geldt ook voor minderjarigen of kwetsbare personen uit de entourage van uw cliënt. Goed om weten is dat de toegekende beschermingsgraad van de cliënt onomkeerbaar is. Van zodra deze beroep doet op een psycholoog, krijgt en behoudt deze de hoedanigheid van "cliënt" en hiermee ook de rechten die uit dit statuut voortvloeien.
- Respect voor het beroepsgeheim: het naleven van het beroepsgeheim is de basis van alles, tenzij er juridische of wettelijke uitzonderingen zijn voorzien. In dit laatste geval gelden strikte voorwaarden voor het delen van informatie. Lees ook Het beroepsgeheim van de psycholoog onder de loep.
- Proactieve aanpak: een proactieve houding helpt u om een stabiel werkkader te scheppen en onverwachte problemen te identificeren. We nodigen u dan ook uit om opleidingen te blijven volgen.
- Logica van ethische beslissingen op papier: probeer uw ethische beslissingen zoveel mogelijk schriftelijk te staven. Het kan dienen als bewijs mocht er ooit een klacht tegen u worden ingediend bij de Tuchtraad. Deze instantie spreekt zich uit over klachten en geeft psychologen de kans om de logica achter hun beslissingen uit te leggen wanneer deze in vraag wordt gesteld.
Mettertijd kan een soort van rechtspraak voor psychologen uitgebouwd worden. Deze bundelt dan alle gebruikelijke beslissingen van de Tuchtraad samen. Deze informatie kan dan bijkomend houvast bieden in complexere situaties.
Beroepsautonomie en verantwoordelijkheid van de psycholoog
We verwijzen ook graag naar de beroepsautonomie en de verantwoordelijkheid van de psycholoog zoals vermeld in de artikels 25, 28 en 50 van de deontologische code. Deze principes houden in dat u als psycholoog zelf uw werkmethode moet kiezen en autonoom beslissingen dient te nemen bij een ethisch dilemma.
Wanneer is er sprake van een deontologisch dilemma?
Een publicatie van de EFPA maakt een onderscheid tussen drie soorten dilemma’s:
- verschillende ethische principes staan tegenover elkaar,
- verschillende deontologische verplichtingen lijken onderling tegenstrijdig,
- ethische overwegingen lijken moeilijk verenigbaar met wettelijke verplichtingen.
Bron: European Federation of Psychologists Associations. (1999). Recommendations for teaching ethics for psychologists. Geraadpleegd op www.efpa.eu